Hi, beste lezer 👋

Heb je al eens gespeeld met deze gedachte: wat als AI jouw creatieve werk overneemt...? Of, anders geformuleerd: kan AI zelf creatief zijn? Volgens filosofen, wetenschappers en bouwers van AI-systemen is het antwoord: nee!

Hoezo? Wel, om meerdere redenen. Marcus du Sautoy, schrijver van 'De Code van Creativiteit,' zegt: creativiteit heeft sterfelijkheid nodig. Kevin Roose (journalist New York Times) heeft het in zijn werk Futureproof over de 'affect heuristic' en 'handprints': wat mensen zelf maken en creëren kennen ze meer waarde toe.

Hannes Cools, die ik afgelopen week interviewde over zijn onderzoek naar nieuwsautomatisering bij The Washington Post, vertelde me dat het zaak is om onze huidige werkroutines eens te deconstrueren. "Vraag je vervolgens af 'Hoe kunnen we die routines verbeteren?' Niet per se automatiseren. Kijk dan waar technologie het saaiere werk kan opknappen.“

Tot slot schreef Jim Stolze eerder deze week dat 'je rekenmachine niet stiekem 's nachts sommetjes maakt.'

Oftewel: nee, AI zal nooit creatief zijn op een manier zoals mensen dat zijn. Machines missen een inherente noodzaak of de urgentie om te creëren; ze hebben niet de agency of vrije wil om iets totaal anders te gaan doen dan waarvoor ze gemaakt zijn, en ze ontberen een theory of mind: het vermogen om een idee te vormen van het perspectief van een ander.

Ik wil in deze nieuwsbrief twee zaken uitsplitsen:

1. Hoe je over creativiteit kunt nadenken.

2. Waar machines dan wel en niet toe in staat zijn.

Twee opgaves: het WRR Rapport & de AI PubQuiz

Naast een (grotendeels irreële) angst voor de toekomst van (creatief) werk, is er vooral veel onduidelijkheid en onbegrip rondom AI. Dit bleek vorige week maar weer met het uitkomen van het 504-pagina's tellende rapport van de (NLse) Wetenschappelijke Raad voor de Regering: Opgave AI. Zo stelt het rapport dat er vijf zaken noodzakelijk zijn om AI als systeemtechnologie onze belangen te laten dienen:

1. demystificatie - een meer realistische beeldvorming over AI;

2. contextualisering- 'aanzienlijke veranderingen op de werkvloer vereist';

3. engagement - betrek het maatschappelijk middenveld, ofwel: een beter gesprek tussen ontwikkelaars, burgers en overheid;

4. regulering - regels opstellen om 'goede AI' te ontwikkelen waarmee 'de gevaren van massasurveillance en machtsconcentratie positief worden overschaduwd';

5. positionering - Nederland in de wereld.

Wellicht nog teleurstellender dan de conclusies uit Opgave AI: de Online AI PubQuiz bleek ook nogal een opgave. De beste (en ja: ook dappere) inzenders wisten slechts 3 van de 9 punten te behalen - de meesten van jullie zijn er zelfs niet eens aan begonnen! Terug naar de quiz-tekentafel dus 😌 Durf je alsnog? Geef hier niet op.

Veel leesplezier weer! Check ook de Further Doing onderaan, want er komt een hackathon aan met Follow The Money en een interessant event in Amsterdam over creative machines. Beiden op 26 november.

1. Hoe je naar creativiteit kunt kijken

Nou, ga d'r maar aanstaan, Laurens... Gelukkig (en helaas) is er veel, heul veel geschreven over creativiteit. Ik hanteer hier de definitie die Marcus du Sautoy gebruikt:

Die drie criteria - nieuw, verrassend, bepaalde waarde - zijn goed hanteerbaar wanneer je AI pogingen toetst op creativiteit: een AI songfestivalliedje, een nieuw gegenereerde Rembrand of een artificiële compositie van Bach.

Scheppingsdrang is menselijk

Interessanter vind ik het eerste deel: motivatie. Je kunt redeneren dat alle AI-systemen initieel door mensen zijn gestart. Er is van geen enkel huidig AI systeem bekend dat het de aandrang heeft om uit eigen beweging zelf iets nieuws uit te voeren. Is het systeem daartoe niet ontworpen of geïnstrueerd dan zal het ook niet kunnen af wijken van geldende regels - of die nu opgesteld zijn door mensen of zelflerend tot stand zijn gekomen.

Iets nieuws maken daarentegen kan een machine zeker. Programmeer een computer om willekeurig kleurvakjes naast elkaar te plaatsen, en er ontstaat een beeld. Verrassend zal het niet zijn. Hebben chimpansees dat programma geschreven, dan zal dat gegeven ons vooral verrassen, maar vernieuwend zullen we de uitkomst niet vinden. De band Massive Attack die een app uitbrengt waarmee iedere gebruiker een gepersonaliseerde versie van vier tracks krijgt, heeft voor fans ongetwijfeld een grote waarde, maar -zo zal een ander beweren- 'het is al eens gedaan'.

Drie vormen van creativiteit

Cognitiewetenschapper Margaret Boden onderscheid drie vormen van creativiteit:

• Verkennende creativiteit. Uitgaan van wat er is om vervolgens daar de randen van te onderzoeken, mogelijk te verleggen, all the while gebonden door een aantal regels. Alle kunstprojecten waarbij men probeert nieuw werk van Van Gogh, Rembrandt, Bach, Frank Sinatra of Tupac te genereren, vallen onder deze vorm.

• Combinerende creativiteit: Denk hierbij aan een kunstenaar die totaal verschillende concepten uit verschillende werelden samensmeedt tot iets nieuws. Schrijver Steven Johnson noemt dit ook wel 'exaptatie'. Niet geheel toevallig is de boekdrukkunst ook een vorm van combinerende creativiteit: Gutenberg combineerde de wijnpersen van Duitse boeren met Chinese 'movable type' - losse letters. Zo kon 'ie veel sneller op grotere schaal informatie reproduceren.

• Transformerende creativiteit: dit zijn de game changers, momenten waarop bestaande conventies of geldende regels worden losgelaten. De 'kunst' is dan om, zoals Du Sautoy stelt, "zodanig te kiezen wat je laat vallen en welke nieuwe voorwaarden je introduceert, zodat er iets nieuws en waardevols ontstaat."

Non Playable Character - the band

Een recent voorbeeld van transformerende creativiteit is misschien wel de aankondiging van NPC, een AI-band van artiest Grimes. In het persbericht staat dat je deze band moet zien als:

NPC bestaat verder uit “infinite members" die de groep ingestemd kunnen worden (of weggestemd), “except for core members such as the baby Warnymph.” En, omdat het nu eenmaal 2021 is, staat in het persbericht ook nog iets over cryptocoins en NFT's. #👍🏼

Hoe benut je AI voor je creativiteit

De al eerder genoemde AI-evangelist Jim Stolze stelde vorige week in een blogpost op Netkwesties heel retorisch: 'we zijn toch ook niet bang dat honden de macht overnemen omdat ze een superieur reukvermogen hebben?!'

Als we het scheppen over willen laten aan AI, dan moeten we een vrije wil zien te programmeren, en dat lijkt een contradictie. (Net zoals ik een cursus vrije expressiedans altijd een gek idee vindt.)

In een mooi overzichtsartikel toont het Belgische TechPulse hoe wetenschappers kijken naar de verschillende fases van AI-evolutie:

• Fase 1: reactieve machines *.

• Fase 2: beperkt geheugen

• Fase 3: theory of mind

• Fase 4: zelfbewustzijn.

* Op dit moment bevinden vrijwel de meeste AI-toepassingen zich in Fase 1.

Waar machines dromen...

Wat machines ontberen

Machines hebben naast het ontbreken van dat eindigheidsbesef (waar Marcus Du Sautoy het over heeft) ook geen bewustzijn. In veel discussies word artificiële intelligentie daar mee verward. Voor bewustzijn is reflectie nodig en a theory of mind: je kunnen verplaatsen in anderen. Als laatste is het voor bewustzijn nodig om je eigen gedachten en gevoelens kritisch te beschouwen en moet je de capaciteit hebben om je te spiegelen aan anderen. En ieder mens heeft agency: het vermogen om je handelen aan te passen; uit het heersende script te stappen. Dit stadium kunnen machines wellicht nooit bereiken.

Er is een onderzoeksgebied binnen de AI dat zich bezighoudt met de vraag: kan de machine uitleggen waarom deze tot bepaalde resultaten is gekomen? Dit wordt Explainable AI (XAI) genoemd. Een voorbeeld van praktische XAI: Google's AI platform Vertex AI kan nu voor je computer-vision model laten zien wat de doorslag geeft bij classificatie-taken. Het geeft je een inkijkje in de manier waarop je model redeneert: dit maakt deze hond voor mij een hond. (Zie afbeelding hierboven).

Hoe machines verrijken

Waar iedereen het eigenlijk ook over eens is: creatief werk zal vooral uitgebreid worden en verrijkt door de komst van artificiële assistenten. Zoals gerenommeerd AI-bedrijf DeepMind deed met hun AlphaGo: de beste go speler ter wereld verslaan doordat de AI met een aantal verrassende, niet voor mogelijk gehouden zetten kwam. Zoals Daniela Schwabe en Casper Schipper hun DeepFamily, creëerden; werk dat onderdeel is van een visueel essay bij De Correspondent. Of hoe de taal-AI van Google Translate een eigen pseudo-taal ontwikkelde om twee talen met elkaar te verbinden.

Ga naar de FARM

Wil je weten wat de state-of-the-art is qua creatieve machines en best practices? Dan kun je de 26e en 27e november in Amsterdam naar Iterations. Of wellicht is de FARM iets voor je. Jaarlijks komen creatieve technologen onder die noemer samen voor zogeheten International 'functional art, music & modeling' workshops.

Als machines compleet zichzelf kunnen zijn...

Marcus du Sautoy eindigt zijn zoektocht naar de code van creativiteit met een mooie omgekeerde vraag: 'zouden wij mensen de machines kunnen begrijpen wanneer ze hun bewustzijn aan ons manifesteren?' Wat denk jij eigenlijk?

✅Dit was 'm weer.

Further doing

Event: Iterations - 26+27 november, Amsterdam — ccu.stager.nl

How do recent technological developments empower makers to generate new creative avenues?Presentations, interactive sessions and workshops on web tools, machine learning, world building, and creative education.

Hackathon: Follow the Money — asreview.nl

ASReview is organizing a hackathon to help Follow the Money speed up their investigation into the Shell files. November 26-28 2021.

Artikel: Na bijna 200 jaar heeft een computer de 10de van Beethoven voltooid - NRC — www.nrc.nl

Kunstmatige intelligentie: Beethoven heeft zijn laatste symfonie nooit kunnen voltooien. Nu is zijn werk afgemaakt door kunstmatige intelligentie. Hoe…

Artikel: AI is overal, maar beïnvloedt het de kunst? - Innovation Origins — innovationorigins.com

AI is overal, maar heeft het ook invloed op de wereld van de kunst? in Dresden laat men zien hoe AI en kunst nauw met elkaar verweven zijn.

Rapport: The Practice of Art & AI

Ars Electronica onderzoekt de rol van AI binnen de kunst.